Er wordt veel over gesproken en dagelijks doen miljarden mensen het, bewust en onbewust: opvoeden. Vanaf het moment dat een kind geboren wordt, gaat het van start. Er zijn ouders bij wie het vanzelf lijkt te gaan en anderen hebben er soms hulp bij nodig van eigen ouders, vrienden of soms professionele opvoedondersteuning. Opvoeden is belangrijk en veel omvattend. Het vormt de fundamentele basis voor de ontwikkeling van ieder kind. Naar mijn idee staan wij als ouders daar onvoldoende bij stil. Daarom wil ik met deze blog inzicht geven in wat er zo belangrijk is aan opvoeden en wat het doel hier eigenlijk van is. Wat willen we bereiken met de opvoeding van onze kinderen?

In de pedagogiek wordt opvoeden gezien als ‘alle omgang tussen ouder en kind, waarbij gericht een relatie wordt aangegaan en de ouder het kind liefde, geborgenheid, veiligheid, intimiteit, aandacht, grenzen, instructie, ondersteuning en controle biedt’. Er is sprake van een opvoeding als er een liefdevolle relatie is met wederzijds respect tussen de ouder en het kind en het kind zich voldoende veilig voelt bij de ouder. Het kind heeft vertrouwen, kan rekenen op, voelt zich geaccepteerd door en krijgt ondersteuning van de ouder. Tot slot daagt de ouder het kind uit om eigen beslissingen te nemen en te experimenteren met nieuwe dingen. Is dat allemaal aanwezig, dan spreken we van opvoeden.

Opvoeden bestaat continu uit interactie tussen de ouder en het kind. Als ouder geef je bijvoorbeeld een liefdevolle knuffel, waarop jouw kind met liefde en aangepast gedrag of met boosheid en tegenstribbelen reageert. Vervolgens geef je daar als ouder weer een reactie op. Zo ontstaat interactie. De gevoelens die het kind ervaart bij de actie van de ouder, bepaalt welke reactie hij of zij geeft. Het gedrag van een kind is dus gekoppeld aan het opvoedgedrag van de ouder. Ook laat dit zien dat opvoeden een circulair proces is dat continu door blijft gaan. We kunnen niet stoppen met opvoeden.

Ondersteuning bied je als ouder door liefde en zorg voor jouw kind uit te drukken en door het fysieke en emotionele welzijn van jouw kind te ondersteunen. Denk bijvoorbeeld aan helpen, accepteren, bemoedigen en interesse tonen voor het gedrag en signalen van jouw kind.

De ondersteuning kan materieel geboden worden, bijvoorbeeld met een grotere fiets of een laptop voor school, maar ook door samen iets te doen en door aanwijzingen en adviezen te geven. Als ouder kan je ook emotionele ondersteuning bieden, bijvoorbeeld door warmte en affectie te tonen. Hierdoor laat je merken dat je emotioneel beschikbaar bent, wat een positieve ontwikkeling stimuleert.

Sensitieve responsiviteit is een belangrijk onderdeel van de emotionele ondersteuning. Het betekent dat je gevoelig bent voor de signalen van jouw kind en hier adequaat op reageert.

Met het geven van instructies laat je als ouder aan jouw kind weten wat de bedoeling ergens van is en geef je aan welk gedrag verwacht wordt. Uiteindelijk zorgt dit ervoor dat jouw kind kennis en vaardigheden ontwikkelt. Het leert eigen problemen op te lossen, zich te redden in moeilijke situaties en verantwoordelijkheid te nemen. Eigenheid wordt ontwikkeld en jouw kind zal steeds beter eigen beslissingen kunnen nemen. Het stimuleert de ontwikkeling van zelfstandigheid.

Er zijn twee vormen van controle uitoefenen. Allereerst is er autoritaire controle. Hierbij oefent de ouder druk uit op het kind zodat het gewenst gedrag laat zien. De ouder gebruikt zijn of haar macht en strikte regels om het gedrag af te dwingen en eist onvoorwaardelijke gehoorzaamheid. De behoeften van het kind wordt ongeschikt aan die van de ouder en de bewegingsvrijheid en autonomie van het kind worden ondermijnd. Dit opvoedgedrag wordt vaak gehanteerd door ouders die rust, regelmaat en gehoorzaamheid belangrijk vinden en komt vaak voort uit angst en het gevoel van onmacht. Het heeft een negatieve invloed op de ontwikkeling van kinderen en zorgt er vaak voor dat er veel conflicten zijn wanneer een kind ouder wordt. Ook zijn kinderen vaak niet in staat om hun eigen wensen en verlangens vorm te geven en komen ze veel in conflictsituaties terecht.

De tweede vorm van controle is de autoritatieve controle. Hierbij geef je als ouder meer uitleg aan je kind. Je geeft een instructie, informatie, een suggestie en aanwijzingen voor gewenst gedrag. Je moedigt je kind aan om het eigen handelen te onderzoeken en verantwoordelijkheid te nemen. Hierdoor wordt zelfstandigheid meer aangesproken. Regels zijn duidelijk. Overtredingen worden ‘gestraft’ en daar geef je een verklaring voor. Positief gedrag wordt gestimuleerd doordat je bijvoorbeeld laat weten dat je bepaald gedrag waardeert. Daardoor zal jouw kind dit gedrag vaker gaan uiten. Autoritatieve controle heeft een zeer positief effect op de ontwikkeling van een kind.

Het overkoepelende doel van opvoeden is dat een kind opgroeit tot een autonome volwassene die voor zichzelf kan zorgen en verantwoordelijkheid kan dragen in de maatschappij. Een kind komt hierdoor tot zelfontplooiing en zal zijn of haar eigen mogelijkheden en kwaliteit ontwikkelen. Hiervoor is het van belang dat kinderen in de opvoeding de volgende drie eigenschappen leren:

• Zelfstandigheid: Jouw kind leert om een eigen leven te leiden en zelf keuzes te maken. Hij of zij ontdekt zijn of haar eigen mogelijkheden.
• Zelfredzaamheid: Jouw kind leert eigen keuzes maken en deze verantwoorden. Hierbij worden mondigheid en verantwoordelijkheid gestimuleerd.
• Zelfvertrouwen: Jouw kind leert een eigen bijdrage leveren aan zijn of haar toekomst en is in staat om technische en praktische problemen op te lossen.

De drie Z’s versterken elkaar en zorgen ervoor dat jouw kind richting kan geven aan zijn of haar verdere leven.

Natuurlijk kan je als ouder meer opvoedingsdoelen hebben. Deze worden beïnvloed door jouw eigen opvattingen, normen en waarden; ook worden ze beïnvloed door jouw westerse of niet-westerse cultuur. Denk aan eerlijkheid, hulpvaardigheid, goede manieren, respect voor ouders en trouw aan familie. In verschillende culturen zijn andere opvoedingsdoelen belangrijk.